Εχθές το βράδυ κοιμήθηκα νωρίς, δώδεκα παρά-δώδεκα, κι αυτό είναι κάτι σπάνιο. Ξύπνησα τρεισήμιση ώρες αργότερα από έναν εφιάλτη και τα διαολεμένα υδραυλικά του σπιτιού μου, που γυρεύουν φαίνεται να με οδηγήσουν στην παράνοια. Προσπάθησα να ξανακοιμηθώ, αλλά κάτι με ενοχλούσε, κάτι σχεδόν αδιόρατο, όχι μεταφυσικής φύσεως, μάλλον οι σωλήνες που έτριζαν ήταν, έχει περάσει σε άλλο επίπεδο η φάση. Άνοιξα το FB κι έπεσα με τα μούτρα στην πιο δυσάρεστη είδηση που έχω δει εδώ και πολύ καιρό. Δεν είχα φανταστεί ότι η μέρα μου θα ξεκινούσε με μια νεκρολογία για την παιδική μου ηλικία.
Ο θάνατος είναι κάτι πολύ σκληρό και πολύ οριστικό, και οι αντιδράσεις μας σ’ αυτόν είναι πάντα εγωιστικές. Όσο τρυφερά κι αν τις ντύσουμε με μελαγχολία, θλίψη και υποστήριξη αυτών που μένουν πίσω, δεν υπάρχει αλτρουιστικός τρόπος για να προσλάβεις τον θάνατο. Αυτό είναι ένας κανόνας με γενική ισχύ, αλλά γίνεται ακόμα πιο προφανής σε θανάτους διασήμων, ανθρώπων με τους οποίους δεν συνυπήρξαμε ποτέ στο χώρο, και δεν σχετιστήκαμε ποτέ μαζί τους σε κανένα διαπροσωπικό επίπεδο. Όταν λυπόμαστε για τον τάδε ή τον δείνα διάσημο εκλιπόντα, λυπόμαστε για κάτι πολύ προσωπικό. Και μας θλίβει η συνειδητοποίηση της δικής μας θνητότητας. Όσο πιο πολύ έχουμε δεθεί με το έργο κάποιου τόσο περισσότερο γεμίζουν μαύρο οι αναμνήσεις μας. Ένα δικό μας κομμάτι πεθαίνει μαζί τους, κι αυτό είναι που κλαίμε. Ένα από τα χιλιάδες R.I.P. στον Ρόμπιν Γουίλιαμς που έχουν κατακλύσει το διαδίκτυο ήταν το πρώτο ποστ που είδα στις τρεις και μισή το πρωί. Μου πήρε κλάσματα του δευτερολέπτου για να βγάλω νόημα. Άρχισα να ψάχνω έγκυρα ειδησιογραφικά πρακτορεία με μια αίσθηση του απίθανου. Δεν πήρε πάνω από μερικές στιγμές για να επιβεβαιώσω την πληροφορία. Συνήθως είμαι ιδιαίτερα μπλαζέ με τους θανάτους διασήμων, και δεδομένου ότι πιστεύω όλα όσα έγραψα παραπάνω, θεωρώ ότι η δημόσια εκδήλωση συναισθήματος σε αυτές ειδικά τις περιπτώσεις είναι μάλλον ποζεριά, γι’ αυτό και συνήθως επιλέγω να απέχω. Όμως σε αυτή την περίπτωση θα γίνω η εξαίρεση που θα επιβεβαιώσει απόλυτα τον κανόνα.
Η αυτοκτονία του Ρόμπιν Γουίλιαμς ήταν ένα δραματικό σοκ. Μαζί του αυτοκτόνησαν δεκάδες χρυσά μεσημέρια μιας μικρής Εβίτας που ξαπλωμένη στα πορτοκαλί πλακάκια του σαλονιού, μαλλιοτραβιόταν με τον αδερφό της για τα διάσπαρτα παντού παιχνίδια, σερνόταν από καναπέ σε πολυθρόνα με το βιβλίο από την δημοτική βιβλιοθήκη και έπαιζε ώρες ατελείωτες Tetris στο φτηνό ηλεκτρονικό που η μαμά της είχε χαρίσει στον Δώρη (μόνο για να το ιδιοποιηθούμε λίγο καιρό αργότερα, γιατί ο θείος δεν το αγαπούσε όσο εγώ, και επίσης με σφαλιάριζε κάθε τρεις και λίγο στο κεφάλι, οπότε ήταν λογικό να παίρνω τα πράγματά του χωρίς καμία τύψη). Αυτοκτόνησαν και τα χειμωνιάτικα απογεύματα, τότε που μέτραγα τις μέρες για τα Χριστούγεννα χωρίς την βοήθεια τζαμποσακούλας, και προσπαθούσα να χωρέσω όλο το σύμπαν στον ελεύθερο χρόνο μου (και ν’ αφήσω απ’ έξω κάθε είδους σχολική εργασία). Αυτοκτόνησαν και τα βράδια του Σαββάτου, που το MEGA έπαιζε «ταινία», καμιά φορά και το Star, αλλά θυμάστε εκείνα τα μισάωρα διαλείμματα για διαφημίσεις στο Star –ήταν μαρτύριο να παρακολουθεί κανείς οτιδήποτε στα mid-90s σ’ αυτό το κανάλι. Πόσο μακρινός και ξένος μοιάζει εκείνος ο καιρός που έπρεπε στ’ αλήθεια να περιμένεις την καινούρια ταινία. Να σηκωθείς, να ντυθείς, να πας στο βίντεοκλαμπ και να ελπίζεις ότι υπήρχαν αρκετές κόπιες για όλη τη γειτονιά, να πάρεις το κουτί με την βιντεοκασέτα και να γυρίσεις σπίτι, να φτιάξετε όλοι μαζί ποπκόρν, και να κλείσετε τα φώτα. Και να χαθείς μέσα στην εικόνα που κράταγε ακόμα μια αθώα μαγεία, γιατί στα δέκα σου όλα είναι δυνατά, ο κόσμος είναι ακόμα πολύ καινούριος και έχεις περισσότερες απογοητεύσεις μπροστά παρά πίσω σου. Δεν έχω πολύ οίστρο το ξέρω, δεν τα λέω ποιητικά όπως άλλοτε. Έχω χάσει τον ύπνο μου μ’ αυτά τα υδραυλικά, και δεν έχω καθόλου διάθεση. Δεν βοήθησαν τα σημερινά νέα.
Ένας τέτοιος θάνατος σε βάζει σε σκέψεις, και οι σκέψεις γίνονται κρίσεις, χωρίς κανείς να σε ρωτήσει. Η αυτοκτονία είναι ο πιο ηλίθιος θάνατος του κόσμου, κι ο πιο ακατανόητος –για κάποιον που δεν έχει βρεθεί σ’ αυτή τη θέση. Λόγω της συχνής και γενικευμένης χρήσης της λέξης «κατάθλιψη» δυσκολευόμαστε να δεχτούμε ότι πρόκειται για μια σοβαρή ασθένεια, κι όχι για μια περιστασιακή δυσθυμία κακομαθημένου ανθρώπου. Όποιος δεν το έχει βιώσει δεν θα αντιληφθεί ποτέ τί πάει να πει να μην κάνεις κουμάντο στο κεφάλι σου. Να έχεις πλήρη επίγνωση του πόσο πιο τυχερός είσαι «από άλλους ανθρώπους που έχουν χειρότερα προβλήματα αλλά δεν αυτοκτονούν», κι αυτό να μην έχει καμία σημασία. Δεν μπορείς να μεταφέρεις ούτε γραπτώς, ούτε προφορικά, ούτε με κανέναν άλλο τρόπο το συναίσθημα της πνιγηρής μαυρίλας που κλείνει πάνω απ’ το κεφάλι σου, και σου λέει «δεν έχει νόημα, τελείωσέ το, δεν αξίζει να προσπαθείς». Ένας άνθρωπος που δεν έχει νοσήσει δεν μπορεί να καταλάβει την απελπισία του να μη σε χωράει το κορμί σου, να μη σε χωράει το τόπος, να μην μπορείς να δεις κανένα φωτεινό σημαδάκι στο μέλλον σου. Άλλοι νομίζουν ότι η αυτοκτονία είναι κάτι ρομαντικό (ο Βερθερισμός ακόμα ζει) ότι είναι μια τελική φιλοσοφική φιοριτούρα. Αλλά δεν είναι. Είναι απλά η έξοδος από το απόλυτο κενό στο τίποτα. Είτε είναι αποτέλεσμα μιας αδύναμης στιγμής, είτε είναι προσεκτικά προσχεδιασμένη, η αυτοκτονία είναι ένας δυναμικός τρόπος παραίτησης.
Είδα πολύ γρήγορα (λίγες ώρες μόνο είχαν περάσει από την ανακοίνωση του θανάτου, και ήταν ξημερώματα), ότι ο θάνατος του Ρόμπιν Γουίλιαμς ήταν διαφορετικός από (τους αρκετούς τελευταία) άλλους θανάτους διασήμων. Τις περισσότερες φορές μόλις τα νέα διαδοθούν τα κενά R.I.P. πέφτουν βροχή, οι αναδημοσιεύσεις βίντεο, φωτογραφιών και γνωστών ρητών (αληθινών και πεποιημένων), ακόμα και από ανθρώπους που ξέρουμε θετικά ότι δεν είχαν ποτέ καμία επαφή με το έργο του αποθανόντα, και απλά δεν θέλουν να μείνουν απ’ έξω απ’ τον συλλογικό θρήνο –παρόμοιες περιπτώσεις μ’ αυτούς που εύχονται «χρόνια πολλά» σε όλες τις επαφές τους στο FB, μαζί και σε μερικά προφίλ νεκρών, δημιουργώντας μια γκροτέσκα εικόνα ηλεκτρονικού σουρεαλισμού. Τα είδαμε όλα αυτά. Αλλά αυτή τη φορά είδα και κάτι άλλο. Είδα πολύ περισσότερους ανθρώπους που μαζί με το διαδικτυακό τους «αντίο» έβγαλαν και εξέθεσαν και κάτι απ’ τον εαυτό τους. Κι ακόμα περισσότερο, το είδα από ανθρώπους που δεν το περίμενα. Μια θλίψη πολύ προσωπική, μιας εποχής που χάνεται, που καμία σχέση δεν είχε με την ικανότητα και το έργο του Γουίλιαμς. Το ίδιο που κάνω εδώ με πάρα πολλές λέξεις, έκαναν σήμερα οι χρήστες των social media με πολύ λιγότερες, αλλά ίδιου και μεγαλύτερου συναισθηματικού βάρους. Και νομίζω ότι εκεί είναι που φάνηκε τελικά η αξία του Ρόμπιν Γουίλιαμς, πάνω και πέρα από τα βραβεία, τις υποψηφιότητες, και το box office. Έχω ακούσει συχνά κριτική για το ταλέντο του ή για την χρήση αυτού του ταλέντου. Τον είδα τελευταία φορά στο σινεμά το 2006 στο «Man of the Year». Σπάω το κεφάλι μου να θυμηθώ με ποιον ήμουν, αλλά δεν μπορώ. Θυμάμαι όμως μετά το τέλος της ταινίας, που δεν ήταν καταπληκτική, να εξηγώ ότι η ιδιοφυΐα, το εύρος του χαρίσματος του ηθοποιού είναι τόσο μεγάλο, πιάνει τέτοια γκάμα συναισθημάτων, και τα εκφράζει με τόση σαφήνεια, διακριτά αλλά με μια υπόγεια επικοινωνία μεταξύ τους, ώστε ακόμα και στην χειρότερη μαλακία του κόσμου να παίζει την ανεβάζει σε άλλο επίπεδο, την παίρνει μόνος του στους ώμους του και την κουβαλάει στην επιφάνεια, κάνοντας την ν’ αξίζει κάτι –αυτός είναι ο ορισμός της σωτηρίας. Δεν ξέρω αν είχα δίκιο, δεν έχω καμία ανάμνηση απ’ την ταινία. Σίγουρα μιλούσαν χωρίς να το καταλαβαίνω για όλα εκείνα τα μεσημέρια, τα απογεύματα και τα βράδια, που ανέφερα νωρίτερα. Αποδείχθηκε όμως σήμερα πως αυτή μου η κρίση δεν ήταν ατομική. Είναι η πρώτη φορά που βλέπω τέτοια συναισθηματική ανταπόκριση στο ίντερνετ για κάποιον πρόσφατα εκλιπόντα. Δεν κλαίει μόνο η μικρή Εβίτα, αλλά το μικρό παιδί που έχει μέσα του κάθε συνομήλικός μου. Και νομίζω ότι έτσι καταλαβαίνει κανείς, κι ας μην του είχε ποτέ περάσει απ’ το μυαλό εχθές τέτοια ώρα, ότι ο Ρόμπιν Γουίλιαμς σημάδεψε μια εποχή. Εισέβαλε στα παιδικά μας χρόνια και διαμόρφωσε κάτι απ’ αυτά, και άφησε το αποτύπωμά του χωρίς ούτε να το πάρουμε χαμπάρι. Κι αυτό είναι βέβαια η σημαντικότερη διάκριση και η πιο πλούσια κληρονομιά που μπορεί ν’ αφήσει πίσω του ένας καλλιτέχνης.
Υ.Γ. Είναι γνωστό ότι όταν μια είδηση αυτοκτονίας παίρνει διαστάσεις στα media τα ποσοστά αυτοκτονιών αυξάνονται δραματικά στο προσεχές χρονικό διάστημα. Αν αισθάνεστε ότι στον θάνατο του Ρόμπιν Γουίλιαμς βρήκατε την απάντηση για το δικό σας αδιέξοδο, ή αν γνωρίζεται κάποιον που θα μπορούσε να επηρεαστεί καθοριστικά απ’ αυτόν, ζητήστε βοήθεια αμέσως. Δεν είναι ένα πρόβλημα που μπορείτε να λύσετε μόνοι σας και επίσης δεν είναι ντροπή.
ΑνεμοΔέκτης 