Όσμπορν Κοξ: What the fuck?

[Από την ταινία των αδερφών Κοέν «Burn After Reading», 2008]

Η ζωή μοιάζει να παίρνει ώθηση και να εξελίσσεται βασιζόμενη σε παρεξηγήσεις, παρερμηνείες και παρανοήσεις. Ό,τι δεν καταλαβαίνει κανείς είναι αυτό που τον ωθεί σε πράξεις δραματικές και αποφασιστικά καταλυτικές για το μέλλον του. Η συνέπειες μιας παρανόησης μπορεί ενίοτε να είναι τόσο τραγικές ώστε η αρχική αιτία –η ίδια η παρανόηση– περνάει σε δεύτερο επίπεδο, παύει να έχει αντίκρισμα, και εν τέλει αλλοιώνεται τόσο ώστε γίνεται μια βιωματική και βιωμένη πραγματικότητα, η οποία δεν μπορεί πια να εκληφθεί ως παρεξήγηση. Μια τέτοια παρανόηση περιγράφεται στην ταινία των αδερφών Κοέν, «Burn After Reading». Η κρίση μέσης ηλικίας αφενός μιας υπαλλήλου σε γυμναστήριο, και αφετέρου ενός πρώην ερευνητή της CIA εκτροχιάζει την πραγματικότητα σε μονοπάτια που μόνο μια πολύ αρρωστημένη φαντασία και η πραγματική ζωή μπορεί να ακολουθήσει. Το «Burn After Reading» δεν ήταν η καλύτερη ταινία των αδερφών Κοέν, ούτε η καλύτερη ταινία του 2008, είναι όμως μια ταινία ενδεικτική της σύγχρονης παράνοιας που έχει κατακλύσει τον δυτικό κόσμο. Αφενός μια απίστευτη συνομοσιολογία έχει οδηγήσει τους πάντες στο να κοιτούν καχύποπτα τον διπλανό τους. Αφετέρου μια φοβερή εκκεντρικότητα, με μια μικρή ώθηση μέσω της διαφήμισης του χολυγουντιανού τρόπου ζωής, έχει κάνει τους πάντες σαν τρελούς να προσπαθούν να χτίσουν τον εαυτό τους με πρότυπα ξένα προς την ιδιοσυγκρασία τους. Όλ’ αυτά σε συνδυασμό με μια ακατανίκητη βλακεία, την βλακεία που μόνο ο ναρκωμένος δυτικός νους μπορεί να εκφράσει τόσο δημιουργηκά, σερβίρουν ένα εκρηκτικό μείγμα, σε ένα φιλμ που εντέλει, μιλάει για την καθημερινότητά μας, έστω σε όρους απόλυτης υπερβολής.

Η επώδυνη συνειδητοποίηση, που έρχεται αν κάτσει κανείς για δέκα λεπτά σε ένα περιβάλλον απαλλαγμένο από τηλεοράσεις και φωνακλάδικα παιδιά, είναι ότι σε τελική ανάλυση η καθημερινότητά μας είναι εξ ολοκλήρου σχεδόν δομημένη στην υπερβολή, στα υπερφίαλα όνειρα και στις αυταπάτες που έχουν εν ολίγης γίνει αποφασιστικά στοιχεία της ζωής μας. Η αυταπάτη της πλαστικής ομορφιάς –σε αγαστό συνδυασμό με την αυταπάτη του πλαστικού χρήματος–, οδηγεί σε συμπεριφορές και αποφάσεις μόνιμα προσανατολισμένες στη ματαιότητα του τίποτα. Η εξ ολοκλήρου προσήλωση στον εαυτό δεν αποστερεί απλά την κοινωνία από κάθε έννοια συλλογικότητας, εντέλει και ηθικής, αλλά ωθεί και σε μια προσωπική αλλοτρίωση, μια έννοια που δυο γενιές πριν θα ήταν αδύνατο να γίνει κατανοητή. Η προσωπική αλλοτρίωση σηματοδοτεί την αποξένωση του ατόμου από τον εαυτό, όταν ο άνθρωπος δεν μπορεί να αναγνωρίσει τον εαυτό του ως πηγή της προσωπικής του αξίας, αλλά προσπαθεί να επαναπροσδιοριστεί μέσα από μεταβολές της εξωτερικής του εμφάνισης, του τρόπου ζωής του και της προσαρμογής των απόψεών του στα νέα αυτά ήθη, που έχει ψωνίσει από την τηλεόραση. Η Χιροσίμα των ηρώων του «Burn After Reading» έρχεται όταν ένας ψηφιακός δίσκος (CD-ROM) πέφτει από την τσάντα μιας υπαλλήλου σε δικηγορικό γραφείο διαζυγίων, και βρίσκεται σε λάθος χέρια, με αποτέλεσμα να μορφοποιηθεί στον πυρήνα μιας ανύπαρκτης συνωμοσίας. Η σύνδεση της ζωής με την τεχνολογία είναι προφανώς προβληματική, αφού μια σειρά από πρακτικά άχρηστα ηλεκτρονικά αρχεία θα οδηγήσουν σε μια παρεξήγηση άνευ προηγουμένου. Η προσωπική μου Χιροσίμα προήλθε από έναν φορητό υπολογιστή που μια μέρα του Γενάρη αποφάσισε ότι έχει προσωπική θέληση και δικαιούται να την εξασκήσει πάνω απ’ τις δικές μου ηλεκτρονικές εντολές.

Αυτό το laptop με προσωπικότητα είναι ο λόγος που υποδέχομαι την πολυαναμενώμενη, καινούρια μορφή του site με γκρίνιες και μεγαλοστομίες, καθώς αδυνατώ να φέρω βόλτα ένα ηλεκτρονικό μηχάνημα που αρνείται να συνεργαστεί σε όλα τα επίπεδα. Όπως οι ήρωες του «Burn After Reading», έτσι κι εγώ είμαι θύμα μιας εποχής όπου τα πάντα, η εξωτερική εμφάνιση, ο έρωτας, η εργασία, ο γάμος, η φιλία, είναι προϊόντα ενός ηλεκτρονικού προγράμματος. Μέσα από τις διόδους μιας υπολογιστικής μηχανής όχι μόνο παίρνονται οι αποφάσεις, αλλά καθορίζονται και τα κριτήρια βάση των οποίων αυτές οι αποφάσεις αναμένεται να παρθούν. Το τέλειο πρόσωπο και το τέλειο σώμα κατασκευάζονται στον υπολογιστή ενός πλαστικού χειρούργου, λίγο πριν εκτελεστούν από επιδέξια –στην καλύτερη περίπτωση– χέρια, πάνω στο ανθρώπινο σαρκίο που αποτέλεσε για χιλιάδες χρόνια το ασκητικό κατάλυμα του ανθρώπινου πνεύματος και φαίνεται σήμερα να έχει μετατραπεί σε πολυτελή βίλα, απ’ αυτές που διαθέτουν τρεις πισίνες και τέσσερα καθιστικά, αλλά καμιά βιβλιοθήκη. Στην δική μου περίπτωση από την άλλη μεριά, αρνητή των πλαστικών επεμβάσεων και πολέμιο των δραστικών εμφανισιακών αλλαγών, η μηχανή επιτελεί έναν ακόμα πιο μοχθηρό ρόλο. Μέσα στον ευάλωτο –όπως πικρά φάνηκε στην πράξη– σκληρό δίσκο μιας εύθραυστης συσκευής έχω αποθηκεύσει όλη μου τη ζωή, έχοντας τοποθετήσει μέσα στο καταστασιακό μου περιβάλλον τον ηλεκτρονικό μου υπολογιστή στη θέση του παραθύρου. Ένα παράθυρο στον κόσμο, που όταν αισθάνθηκα να κλείνει πανικοβλήθηκα σε βαθμό απαράδεκτο για οποιοδήποτε θηλαστικό του γένους Homo.

Στο φιλμ των αδερφών Κοέν οι χαρακτήρες λυτρώνονται ένας προς έναν από την ματαιότητα της ύπαρξής τους, ενώ η πιο υπερφίαλη απ’ όλους, η Λίντα είναι η μόνη που πετυχαίνει τον αρχικό της στόχο. Άραγε από υπερβολική προσήλωση, ή ίσως επειδή η βλακεία είναι παντοδύναμη και κυριαρχεί πάνω απ’ τη θέληση, την υστερία, την ικανότητα και την συγκέντρωση των υπολοίπων χαρακτήρων; Ισχύει τελικά πως όσο πιο αδίστακτος και αφελής ως προς τις συνέπειες των πράξεών σου είσαι, τόσο πιο εύκολα θα επιτύχεις τους στόχους σου; Οι άνθρωποι είναι αστείοι, και η ανικανότητά τους να αντιληφθούν την αστειότητά τους είναι ίσως η πηγή των μεγαλύτερων πληγών της ανθρωπότητας. Οι ανθρώπινοι στόχοι, ακόμα κι όταν είναι αξιέπαινοι, δεν είναι τις περισσότερες φορές παρά μια απέλπιδα προσπάθεια να ξεγελαστεί το κενό που κουβαλάει μέσα του ο καθένας και σαν μαύρη τρύπα από στιγμή σε στιγμή απειλεί να τον ρουφήξει, να τον οδηγήσει να καταρρεύσει μέσα στον ίδιο του τον εαυτό. Γι’ αυτό το λόγο ίσως ο καθένας μας επιχειρεί να κάνει την συναισθηματική του επένδυση σε όσο πιο κρυφά σημεία γίνεται. Ώστε να αποφύγει την πιθανότητα όταν έρθει η καταστροφή, να απειλήσει τις κύριες ζωτικές του λειτουργίες, αυτές που απορρέουν από καθαρά ψυχικές και όχι βιολογικές διεργασίες. Ο καθένας έχει ένα κρυφό τοτέμ που λατρεύει στα κρυφά, και ζει με την ψευδαίσθηση ότι το αντικείμενο της λατρείας του θα βρίσκεται πάντα εκεί όταν υπάρξει ανάγκη, πάντα διαθέσιμο να ανακουφίσει τον πόνο. Το πρόβλημα ξεκινά όταν από κάποιο παραπάτημα της μοίρας ή των άστρων, η καταστροφή βρίσκει αυτό ακριβώς το ιερό μας τοτέμ, που εξυμνούσαμε κρυφά, από φόβο ότι θα γίνει η σημαντικότητά του αντιληπτή και θα απειληθεί η ασφάλειά του. Τότε είναι που τα πάντα γύρω καταρρέουν και η ψυχραιμία εγκαταλείπει το πλοίο μαζί με τα ποντίκια. Επειδή όμως στη ζωή μου έχω αποφασίσει να είμαι καπετάνιος, και όχι ποντικός, όσο κι αν η ψυχραιμία και η καλή μου διάθεση με έχουν εγκαταλείψει όπως η λειτουργικότητα εγκατέλειψε το laptop μου, εγώ δεν εγκαταλείπω. Χαιρετώ προσωρινά, εύχομαι καλορίζικο το νέο στήσιμο του Movieworld.gr, αποδίδω πολλά μπράβο και χαίρε σε όλους όσους εργάστηκαν πολύ σκληρά για το νέο αυτό αποτέλεσμα, και ελπίζω μόνο ότι τον επόμενο μήνα τουλάχιστον η ψυχραιμία μου θα έχει επιστρέψει… Όσο γι’ αυτό το κείμενο… Προσοχή… Burn After Reading.

Δημοσιεύτηκε στο Movieworld.gr τον Φεβρουάριο του 2009