Το αρχαίο νεκροταφείου του Κεραμεικού, αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς και ενδιαφέροντες αρχαιολογικούς χώρους της Αθήνας. Ύστερα από ένα μακρό διάστημα εργασιών ο χώρος και το μικρό μουσείο του Κεραμεικού παραδόθηκαν στο κοινό το καλοκαίρι του 2004. Στα εκθέματα περιλαμβάνονται σπάνια ευρήματα που ανακαλύφθηκαν κατά τη διάρκεια των εργασιών για την κατασκευή σήραγγας του μετρό.

Η Αθήνα σήμερα είναι μια τυπική μεγαλούπολη. Γκρίζα, τετράγωνη, θορυβώδης και επεκτατική. Δίνει την εντύπωση ότι διαρκώς προσπαθεί να καταλάβει περισσότερο χώρο, να σκεπάσει τα προάστια και να ανυψωθεί στον αττικό ουρανό. Το νεκροταφείο του Κεραμεικού βρίσκεται λίγα μόλις μέτρα μακριά από το πολυσύχναστο τουριστικό κέντρο των Αθηνών, και την πολύβουη οδό Πειραιώς. Παρότι όμως τόσο κοντά στην καθημερινότητα, η επίσκεψη στον συμβολικό αυτόν χώρο δίνει την αίσθηση ότι μεταβαίνει κανείς σε μια άλλη εποχή. Το επίπεδο του εδάφους είναι εκείνο στο οποίο ήταν χτισμένη η αρχαία Αθήνα, χαμηλότερα από τα οικοδομικά μεγαθήρια που περικυκλώνουν την περιοχή.

Ο θόρυβος μοιάζει να εξαλείφεται μόλις περνάει κανείς τις πύλες του Κεραμεικού. Ο τόπος διατηρεί την ιερότητα και την γαλήνη που παρουσιάζει κάθε νεκροταφείο ακόμη κι αν ο τελευταίος νεκρός θάφτηκε στο χώμα πολλές εκατοντάδες χρόνια πριν.  Το μέρος όπου οι άνθρωποι αποθέτουν τους νεκρούς τους, κηδεύουν τους αγαπημένους και πενθούν όσους χάθηκαν, είναι φορτισμένο με μια ενέργεια που δεν μπορεί να την σβήσει ο χρόνος. Με την είσοδο του επισκέπτη στον χώρο η ένταση της σύγχρονης ζωής καταλαγιάζει και η αταραξία των μνημείων, αυτών που θεμελιώθηκαν με πατροπαράδοτες τελετές, επηρεάζει και την πλέον κυνική διάθεση.

Σ’ αυτό το μέρος έλαβαν χώρα γεγονότα που οι περισσότεροι μαθαίνουν στο σχολείο αλλά πολύ λίγο μπορούν να υπολογίσουν την σημασία και τον συμβολισμό τους αν δεν βρεθούν οι ίδιοι στο μέρος αυτό που αποπνέει ιστορία. Εδώ ο Περικλής εκφώνησε τον Επιτάφιο για τους πρώτους νεκρούς του Πελοποννησιακού Πολέμου. Ο λόγος σώζεται στην Ιστορία του Θουκυδίδη ως ένα συγκλονιστικό δείγμα ρητορικής δεινότητας. Μια πρόσφατη ανακάλυψη όμως συνδέει εκ νέου τον Θουκυδίδη με τον Κεραμεικό σε ένα συναρπαστικό ταξίδι στο χρόνο.

Ο Θουκυδίδης είναι ο ιστορικός που κατέγραψε τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, έναν πόλεμο που έφερε αντιμέτωπες τις δύο κραταιές δυνάμεις της εποχής, Αθηνά και Σπάρτη. Η Αθήνα δεν είχε λόγο να αμφιβάλει για την δύναμη και την ισχύ της, αφού ήταν εξαιρετικά πλούσια, με σπουδαίο στόλο και γενναίους πολεμιστές. Οι Αθηναίοι δικαιολογημένα πίστευαν ότι μπορούσαν να βγουν νικητές από αυτό τον πόλεμο, και θα μπορούσαν να το έχουν καταφέρει, αν μια τρομερή συμφορά δεν χτυπούσε την πόλη. Παρ’ ότι οι Αθηναίοι ήταν σε θέση να κλειστούν στα γερά τείχη και να προστατευθούν από τον εχθρό, δεν μπόρεσαν εντούτοις να προστατευθούν από τον λοιμό που αποδεκάτισε τον πληθυσμό και καταρράκωσε το ηθικό των πολιτών.

Ο Θουκυδίδης υπήρξε ένας από τους τυχερούς εκείνους που επιβίωσαν από τον τρομερό λοιμό. Και όχι μόνο επιβίωσε αλλά κατέγραψε με συγκλονιστικό τρόπο την κατάσταση στην πολιορκημένη από την αρρώστια πόλη. Χωρίς συναισθηματισμούς, με κλινικό σχεδόν τρόπο ο Ιστορικός περιγράφει την απελπισία του κόσμου, την αδυναμία αντίδρασης, τα συμπτώματα και την έκβαση της αρρώστιας και τέλος, τον τρόπο με τον οποίο οι πολίτες και η πολιτεία προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν το τρομερό θανατικό. Υπήρξαν οικογένειες που αποδεκατίστηκαν πλήρως και κανένας δεν απέμεινε ζωντανός για να θάψει τους πεθαμένους με όλες τις τιμές που απαιτούνταν.

Το αθηναϊκό κράτος άνοιξε τότε ομαδικούς τάφους και έθαψε τα πτώματα με τα απαραίτητα κτερίσματα και τις προσφορές για την ψυχή των ανώνυμων νεκρών. Τα γεγονότα αυτά παραδίδει ο Θουκυδίδης στην Ιστορία του και θα μπορούσαν να έχουν παραμείνει διήγηση όπως άλλα γεγονότα του πολέμου αν στις πρόσφατες ανασκαφές για την διάνοιξη σήραγγας του μετρό δεν ανακαλύπτονταν αυτοί ακριβώς οι ομαδικοί τάφοι που περιγράφει η φωνή του Θουκυδίδη από δυόμισι χιλιάδες χρόνια πριν.

Η αρχαιολογική σημασία της ανακάλυψης σε κάθε περίπτωση είναι σημαντική, αυτό όμως που κάνει την ανεύρεση αυτών των τάφων τόσο ξεχωριστή είναι η σωζόμενη περιγραφή του Θουκυδίδη. Τα ευρήματα χρησιμεύουν ως πειστήρια, ως αποδείξεις για την αλήθεια των λόγων του Ιστορικού. Η νεκρή ύλη μεταμορφώνεται μέσα από την μαρτυρία του Θουκυδίδη σε ζωντανή εικόνα. Η ιστορία αναβιώνει μπροστά στα μάτια του έκθαμβου επισκέπτη, όχι εικασίες, όχι εκτιμήσεις αλλά τα αληθινά γεγονότα, όπως καταγράφηκαν και παραδόθηκαν σε εμάς.

Στον Κεραμεικό διασταυρώνεται το παρόν με το παρελθόν, σε μια γη ανέγγιχτη απ’ τον χρόνο, η απόδειξη έρχεται να επιβεβαιώσει την διήγηση, η εξιστόρηση ξαναζωντανεύει μπροστά στα μάτια μας τα πειστήρια. Ο Κεραμεικός είναι το μαγικό εκείνο μέρος, στο κέντρο της ψυχρής και αχανούς Αθήνας όπου ο καθένας μπορεί να επικοινωνήσει με έναν κόσμο από καιρό χαμένο αλλά πάντα παρόντα μέσα από παραδόσεις, αφηγήσεις και την γραπτή ιστορία.

Δημοσιεύτηκε στο Π@π@κι τον Νοέμβριο του 2005